11 May 2021, written by Carlo Velthuijs, Corniels van Diggele en Glenn Franken
Kortere werkweek: wat houdt ons nog tegen?
Vernieuwende ideeën over hoe de werkweek van de toekomst er uit zou moeten zien, waren er gelukkig al lang voor de coronacrisis. Maar deze periode biedt opnieuw aanleiding om deze ideeën te onderzoeken. Is nu hét moment voor een grondige evaluatie van de werkweek? In deze blogreeks staan wij stil bij een aantal innovatieve ideeën over de werkweek van de toekomst. Hoe ziet die er in de toekomst uit? Werken we minder? Werken we vanuit een kantoor of thuis? Of misschien wel vanuit het buitenland? Verrichten we ons werk op vast afgesproken tijden? Moeten we onze werkweek eigenlijk nog wel in uren uitdrukken? Of is het tijd om over te stappen op een werkweek gebaseerd op impact?
De kortere werkweek
Als je iets wilt zeggen over de werkweek van de toekomst kom je snel uit bij de vraag: hoelang of kort moet deze werkweek eigenlijk zijn? Rutger Bregman beschreef in 2013 voor de Correspondent een kortere werkweek als ‘de oplossing voor bijna alles’ (1). Ruim daarvoor (in 1930) beschreef één van de meest invloedrijke economen, John Maynard Keynes, hoe de wereld van de toekomst er uit zou zien. Zijn voorspelling? In 2030 zouden we nog maar 15 uur per week werken.
Ook in het nieuws komen regelmatig berichten langs van meer of minder toonaangevende organisaties die experimenten zijn gestart met een kortere werkweek. Voorbeelden zijn de 34-urige werkweek bij Achmea, zesurige werkdagen in het Zweedse Goteborg, 32 uur werken voor 40 uur salaris bij het technologiebedrijf Treehouse en ten slotte het Zweedse servicecentrum van Toyota, dat ook verkorte werkdagen introduceerde. Even ging zelfs het nieuws rond dat de premier van Finland zou willen besluiten om werkdagen overal in het land te verkorten naar 6 uur.
Die voorspellingen en experimenten lijken ook niet onterecht: het bewijs voor de voordelen op individueel, maatschappelijk en ook op organisatieniveau stapelt zich verder op. Op dit moment lijkt de belangrijkste vraag: wat houdt ons eigenlijk nog tegen? Deze blog staat stil bij de voordelen van de kortere werkweek voor het individu, de maatschappij en organisaties. Daarna wordt ingegaan op een tweetal vragen: waarom is de voorspelling van de kortere werkweek nog niet uitgekomen? En welke obstakels moeten er nog overwonnen worden?
De voordelen voor het individu
Het bijzondere is dat het gros van de eerdergenoemde experimenten positief bleek uit te pakken. In het servicecentrum van Toyota in Zweden werken ze als sinds 2003 met een 30-urige werkweek. Medewerkers werken werkdagen van zes uur en werden blijer met hun werk en gezonder (2). In de stad Goteborg leverde eenzelfde experiment in verpleeghuizen vergelijkbare resultaten op (3). Een kortere werkweek zorgde voor minder vermoeidheid, minder verzuim en minder stress. Dat minder werken positief uitpakt voor de medewerkers is geen grote verrassing. Er is minder fysieke en mentale belasting en meer tijd om door te brengen met naasten of voor bijvoorbeeld hobby's en cultuur, zeker wanneer het niet ten koste gaat van het salaris. In deze Zweedse voorbeelden, maar bijvoorbeeld ook bij de introductie van een kortere werkweek bij Achmea, krijgen medewerkers hetzelfde salaris doorbetaald voor minder uren.
De voordelen voor de maatschappij
De voordelen voor het individu zijn ook de eerste voordelen voor de maatschappij. Ook voor de maatschappij als geheel is het gunstig als mensen gezonder en gelukkiger zijn. Maar daar houdt het niet op.
Om te beginnen met ongelijkheid: op dit moment is het aantal uren dat door werkende ouders wordt besteed aan ouderschap niet in balans tussen mannen en vrouwen. Door voor beide groepen een kortere werkweek te introduceren worden deze verschillen direct kleiner doordat mannen relatief een grotere stap maken. De landen met de kortste werkweek scoren dan ook consequent het hoogst in internationale vergelijkingen op emancipatie(4). Daarnaast kan minder werken positieve gevolgen hebben voor de maatschappij doordat de gewonnen tijd op een andere zinvolle manier wordt gebruikt. Bijvoorbeeld doordat er meer tijd aan vrijwilligerswerk of zorg voor familie wordt besteed.
De voordelen voor organisaties
Uiteindelijk moet de verandering komen vanuit organisaties. Natuurlijk kan de overheid door wetgeving een maximum aantal uur per werkweek voorschrijven. In de praktijk zal een organisatiecultuur vaak bepalend zijn voor de hoeveelheid uren die er gemiddeld in een week écht worden gewerkt.
Je zou er vanuit kunnen gaan dat gezondere en gelukkigere werknemers al voldoende motivatie zouden zijn voor organisaties om werk te maken van een kortere werkweek. Maar de argumenten stapelen zich verder op. In het Toyota servicecentrum in Zweden werden medewerkers niet alleen blijer en gezonder, ook de productiviteit steeg en zelfs de winst van het organisatieonderdeel werd hoger. De verpleeghuizen in Goteborg hadden naast minder verzuim (en dus lagere verzuimkosten) ook een hogere clienttevredenheid. Een ander beroemd voorbeeld is het beleid van Kellogg’s waar de werkdag werd verkort tot 6 uur. Ook daar steeg de productiviteit en groeide bovendien de motivatie van medewerkers (5).
De obstakels
Minder werken lijkt dus een win-win-win oplossing voor individuen, de maatschappij als geheel en zelfs voor organisaties waar minder gewerkt gaat worden. Toch is het nog maar de vraag of de kortere werkweek altijd en voor iedereen een oplossing is.
In veel gevallen kan de aard van het werk een obstakel vormen. Neem het voorbeeld van de verpleeghuizen in Goteborg. Het experiment werd stopgezet omdat er meer medewerkers aangenomen moesten worden om alle shiften te vullen, dat bracht te veel kosten mee. Dit werd niet voldoende gecompenseerd door de verschillende opbrengsten en voordelen die uit het experiment kwamen. Dat heeft voor een groot gedeelte te maken met de aard van het werk. Verpleeghuizen werken met shiften en er moet nou eenmaal altijd iemand aanwezig zijn om de cliënten te verzorgen. Als medewerkers dan minder uren gaan werken zijn er meer mensen nodig, zelfs als ze effectiever werken: er is nog steeds op ieder moment iemand nodig. Eenzelfde obstakel voor een kortere werkweek zijn voorstelbaar voor receptionisten, bewakers en andere beroepen waarbij de aard van het werk vraagt dat het rooster altijd gevuld is. De ware aanhangers van de korte werkweek zullen dan naar voren brengen dat het niet alleen gaat om de financiële kosten en dat opbrengsten als verbeterde gezondheid en werkplezier niet zijn weg te strepen tegen de kosten van het aannemen van extra collega's. Toch is het goed om dit obstakel te erkennen als we echt aan de slag willen met de minder werken revolutie.
Advocatenkantoren, consultancyfirma's, bemiddelingspartijen, zelfstandigen en marketingbureaus lopen tegen een ander probleem aan als zij medewerkers minder uren laten werken. Hoewel de aard van het werk voor deze organisaties juist geschikt lijkt voor minder werkuren in een dag, kunnen er ook minder uren gedeclareerd worden aan de klant. Zelfs al zou in minder uren hetzelfde of zelfs beter werk verricht worden, de opbrengst zal alsnog terug lopen doordat de facturatie per uur wordt doorgerekend. Ironisch genoeg is juist van kenniswerkers gebleken dat hun productiviteit flink afneemt na meer dan 6 uur werken (6).
Je kunt natuurlijk voor minder uren een hoger bedrag per uur vragen, maar als de concurrenten dat niet doen zal de concurrentiepositie verslechteren. Een betere oplossing zou zijn om klanten niet per uur te factureren maar op geleverde diensten en resultaten. Als die resultaten met minder uren inzet bewerkstelligd kunnen worden is dat voor zowel de klant als de dienstverlener voordelig. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan en vraagt een flinke verandering in mindset, ook bij de klanten.
Oké, de verpleegkundigen, bewakers, receptionisten en urenschrijvers lijken dus een excuus te hebben. Maar ook buiten die beroepsgroepen zijn de organisaties met korte werkdagen en weken nog spaarzaam. Dat brengt ons bij misschien wel het grootste obstakel: cultuur.
Het verband tussen succes en veel werken is een hardnekkige illusie. We lijken er maar niet van overtuigd te raken dat 'zoveel mogelijk aanwezig zijn en lange dagen maken' geen gezonde en rationele manier is om te laten zien dat je gemotiveerd bent. De mindset verandert niet zolang collega's elkaar met opmerkingen blijven bestoken als iemand op tijd naar huis vertrekt en zolang wij zelf niet inzien dat het verstandig is (voor jezelf én de organisatie) om wat minder te werken. Zolang parttime werken, korte werkdagen of gewoon op tijd naar huis gaan in het achterhoofd (of in de onderbuik) wordt gekoppeld aan een gebrek aan ambitie of motivatie, blijft de weg naar een kortere werkweek lang en moeizaam.
De tijd is nu
De coronacrisis heeft laten zien dat we tot enorme veranderingen in staat zijn in de manier waarop wij werken. Ook heeft de coronacrisis laten zien dat hardnekkige ideeën (denk bijvoorbeeld aan: ‘thuiswerken kan bij ons echt niet’) snel achterhaald kunnen worden door het gewoon anders te doen. De coronacrisis heeft er ook voor gezorgd dat het brede gesprek over 'werk' bij veel organisaties (weer) op de agenda staat. Dat gesprek zou niet alleen over thuiswerken of op kantoor werken moeten gaan. We zouden nu moeten nadenk of de huidige lengte van de werkdag en werkweek nog wel wenselijk is.
Minder werken is voor individuen, de maatschappij en organisaties een win-win-win oplossing. Het is goed om te erkennen dat er obstakels zijn op de weg naar de kortere werkweek maar deze obstakels zijn niet onoverkoombaar. Omdat met name het culturele obstakel hardnekkig is, zullen de meeste organisaties er niet klaar voor zijn om van de een op de andere dag minder te gaan werken. De hoop is gevestigd op pioniers: organisaties met een moderne visie op de werkweek die de vele experimenten en voorbeelden die er tot nu toe geweest zijn durven voort te zetten. Wie weet inspireren zij dan de organisaties die een hardnekkigere werkcultuur te overwinnen hebben om ook stappen te gaan maken. Een omslag in denken over de lengte van een werkweek zou zomaar dichterbij kunnen zijn dan wij denken. Ben jij er klaar voor?
1) https://decorrespondent.nl/3/de-oplossing-voor-bijna-alles-minder-werken/4642994961-9c95f85e
2) wsj.com/articles/shorter-hours-make-stronger-businesses-11582820023
3) Finland zet in op 4-daagse werkweek, 6-urige werkdag | Het Parool
4) https://decorrespondent.nl/3/de-oplossing-voor-bijna-alles-minder-werken/4642994961-9c95f85e
5) Kellogg's Six-Hour Day: A Capitalist Vision of Liberation through Managed Work Reduction on JSTOR
6) https://books.google.nl/books?id=evx9DwAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=kenniswerkers+focus+aan+uit&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwj3iv6q4_jlAhXBLFAKHYz9BcgQ6AEIKDAA#v=snippet&q=kenniswerker&f=false
